Aste honetan harat-honat bidali da
aspaldixko publikatu zen inkesta baten berri. Euskara omen da munduko
hizkuntzarik zailena; Erresuma Batuko enbaxadore eta nazioarteko ordezkariek
bildutako datuekin egin zuten azterketa. Minutu erdi merezi ez duen kontuak
gogorazten dit zein erraz sartzen gaituzten publizitate kanpaina horietan, gure
artean aritzen baikara halakoei toki eman eta haien gainean eztabaidatzen.
Titularra bi aldiz irakurrita, esan genezake, bai, munduko hizkuntza zailena
dela; espainiar eta frantses Gobernuen “laguntzagatik” benetan hizkuntza
zailena baita ikasteko, mintzatzeko eta sustatzeko.
Handik eta hemendik jaso eta bidaltzen
den informazioaren dantza kaotiko horren baitan, eta euskara protagonista
hartzen delarik, bada arretaz jasotzeko altxorrik. Oharkabean pasatzen direnak
dira, seguru asko, gure begirada merezi dutenak, momentuan momentuko oihartzun
handi eta hutsal horien aldean.
Lagun bati esker ezagutu ahal izan nuen
honako kanta; Jançu Janto.
Jançu
Janto dego de Garçigorreta
Jançu
Janto dego de Garçigorra.
Arre
chacorra çey de gueçu,
gavian
da ni levari,
María
Rroche çerca mora
en
cantar viçerraco,
es
naqui en Artajona
por
do gurgurengoa,
pordo
pasa Ochoa
candia
jaroa pordo veroa
vero
vero veroa
Estangurria
rrico va.
Ikaragarri erakargarria da! Oharmenari
euskara datorkion arren, ezin du xehatu behar bezala, ezta?
Jançu Jantok ez du egile ezagunik eta
Cancionero de Palacio edo Cancionero Barbieri liburuan dago, Errege-erregina
Katolikoen erregealdiari dagozkion kantak baititu (XVI. mende ingurukoak).
Tartean, honen gisan, euskal arrastokorik badago, izatez ere, euskal
konpositoreren baten obrarik baitago, Juan de Anchieta azpeitiarrarenak kasu.
Batek daki nola ailegatuko zen kanta hau Gortera (euskaldun ugari ibiliko zen,
seguruena, haren inguruan), baina garbi ageri du, itxura guztia baitu, bertako
eskribauak deszifratu ezin zuen hura, euskaldun ez izateagatik, ahal izan zuen
moduz transkribatu zuela. Formaz, hala, sailkaezina eta ulertezina da euskara
eta erromantzearen nahasketa horrengatik.
Bada marinelen lan kanta baten bertsio
polifonikoa dela dioenik, nahiz eta arraroa gertatzen den ulergaitz jasotako
konposizio xume bat Gortean onartu izana. Edonola ere, itzulpen saiorik ere
izan da, jatorrizko itxura zein izanen zuen bilatu nahirik. Hona saiakeretako
bat.
“Jan
zu, jango degu hegazti-gor eta…
jan
zu, jango degu hegazti-gorra.
Arre,
txakurra ez iñ degezu
gabian
dabilenari
Maria
Rotxe zerk amoraen
kantar
bizerrako?
Ez
nak ien Artajona,
ardo
gurgurengoa,
ardo
basotxoa, handikan jaroa;
ardo
beroa,
bero,
bero, beroa,
eztarri
egarrikorra”.
Gauzak honela, garaiko eskribau (hala
bazen) hark akaso Erresuma Batuko “ikertzaile” hauek esandakoa berretsiko
zukeen, ezin konprenitu zuen solas hura dekodetzeko izerdi ederrak bota izanen
zituelako. Edonola ere, hor bai ikerketa-gai polita adituentzako; kanta haiek
guztiek, hitz zein doinu, guretik zer duten aztertzea. Eta ez munduko
arraroenak nortzuk diren “estudiatzea”.
