Berriki, erlearen munduaz interesa piztuta, Ultzamako ezti-egile batengana
jo dugu zerbait ikasteko asmoz. Egungo zurrunbiloa hirian utzirik,
lasaitasunaren ingurunean ongi lekutzen da edonor jakintza berriak entzuteko.
Eltsoko Ezkurdi etxeko jabeek ongi ezagutzen dute erlea. Haren gaineko
edozer kontu xarmaz eta atseginez azaltzeaz gain, museo gisara jarritako
baserrian erraz laketzea ahalbidetzen dute, ofizio horren mirakulu eta
sekretuen atmosferan murgilduz.
Erle-komunitatearen antolakuntzaren nondik norakoak xehekiago ezagututa,
gizakia inutil samarra dela pentsa genezake, eta barka atrebentzia. Bizitza
osoa ematen du batak zerbait egiten ikasteko, eta arin demonio jartzen da
bestea, intsektu ttiki hau alegia, bizikideekin elkarlanean. Lezio ederrak
ematen ahal dizkigu, bai horixe!
Tradizio handia bildua da erlearen bizimoduaz, sinesmenez eta usteez. Eta
gaur egun Miel de la Granja San Francisco
edulkoratzaile ditxosoaz inbadituta gaudela, ez dugu batere ezagutzen eztiaren
balioa eta erlearen lan ona. Gozagarria da zaharrei entzutea nola zuka egiten
omen zitzaien erleei, errespetuz egiteko, sakratu zirela uste baitzuten. Goxo
hitz egiten zien erlezainak, ziztadarik jaso ez zezan. Gainera, ongi zaintze
horretan, batzuek ardo gozoa ematen zieten neguan, hotzak ez akabatzeko,
azukre-ura emateaz gain.
Erleak, usteei eutsiz, ezin ziren saldu, katuak bezala, esaterako. Zorte
txarra ematen omen zuen horrek, oparitu egin behar ziren. Eta onura asko ekar
zezakeen erlearen ziztadak, erreuma edo artrosia sendatzen zuela jaso da
Nafarroan: “Ipurdia erakutsi behar zaio erleari”.
Era berean, etxeko jauna edo andrea hiltzen zelarik, berria eman behar
izaten zitzaien erleei (eurek ere ohartzen zirela entzun izan dut). Batzuek
hiru kaska eman behar omen zitzaiela diote eta ondotik, argizari gehiago
egiteko eskatu, hiletarako behar izanen zena sor zezaten.
“Ez dute erasotzen, defendatu egiten dira” dio irmoki nagusiak, fama
astunak garbitze aldera. Eta haren ondotik, bonbila piztutako bati “garaian
baskoiak bezala!” etorri zaio ahora. Irriak ondotik.
Eta hara non, defentsa-plan arautua duten hauek ere, elementu klabeetako
bat propolia delarik. Grezieratik eratorria, hiriaren defentsa esan nahi luke propolis hitzak (pro “aurre” eta polis
“hiria”). Gaur antibiotiko natural gisa hartzen dena, erromatarrek, ordurako,
zauriak sendatzeko, adibidez, usu erabiltzen zuten. Pliniok berak, harrezkero,
azaldu omen zuen edozein bakteria edo arerioren erasoaz babesteko estaltzen
zutela erleek erlauntza, haien etxea, alegia. Euskaldunak, antzina, propoli
gutxiegi maneiatu ote zuen harenaren defentsan?! Kaben!
