Han ari zen mutila, hiruzpalau neskarekin hizketan
saiatuz, gaueko parrandaren ausardian, ligatuko ote zuen esperantzaz. -
¿Quemáis?, bota zien halako batean sedukzio baliabideak abiatzeko
zorian. Pentsa nesken harridura planta zenbaterainokoa izan zen.
Honelako
egoerak hamaika ezagutu ditugu gurean, zenbait itzulpen, egitura edo
hitz naturalki erabiltzen dira toki askotan, eta hiztunak gehienetan ez
dira ohartun zer motatako esapideak ematen dituzten, edota espresuki
zuzenak ez direla. Goierritar gajoa, esan dezagun, zigarroa eskaintzen
ari zitzaien emakumeei, baina haiek ulertu ez.
Aski
ohituta gaude, tamalez, euskararen erabilera okerrak aditzen eta
sufritzen; erdarakadak batzuetan, ardura faltagatik sortu diren
erabilera desegokiak bestetan, hizkuntzarekiko sen exkaxak dakarren
zuzentasun gabezia ere maiz... Eta are gehiago, gaztelaniak edo
frantsesak euskarari utzi (eta uzten) dioten arrasto erraldoia beti da
agerikoagoa alderantziz baino, alegia, gure auzo-erdarek zenbat duten
euskaratik jasoa, xurgatua, itsatsia.
Aipatu pasadizoko
perlaz gain, badira egunerokoan entzuten diren euskal molde politak.
Hemos ido Josu y los dos. Ez da bakan aditzen egitura bitxi hau,
euskaraz “Jon eta biok joan gara” jatorrizko esamoldea izaki. Noski,
erdaldunak nahas-nahasian ibiltzen dira zenbaketan, ustez hiru direla
orotara. Zer esanik ez Jon, Josu y los tres bezalakoetan, bost lagun
batzen baitu erdaldunak, egiazki hiru direnean.
¡En
sitios está! esapidea ezaguna da bestela; norbait edo zerbait urruti
dagoela adierazteko. Euskarazko “lekutan dago!” egituraren kalkoa dugu
hor. Erdaldun peto batentzat arrotza da, oso, forma hori. Maiz
erabiltzen da, halaber, falta den norbaitez: Era de venir, euskarazko
“etortzekoa zen” arrastoaz. Erdaldunek ez dute hurbila forma hori.
Hauek
denak aho euskaldunek eman dituzte, oro har, baina kasu ugari ezagutzen
dugu euskaradun izan ez eta honelako egitura eta esaera bitxiak gorde
dituztenak belaunaldi askoz (seguruena etxean euskaraz egiten zen
garaietatik). Euskararen sustratoa oso argia da (nola ez ba!) eta hala,
tokian tokiko informazio linguistiko handia jakiten ahal da.
Zentzu
honetan, duela gutxi, amatxi iruindar batek kontatu zidan voy a
zurinear al niño esaten zela haien etxean, umea sehaskan kulunkatu behar
zutela adierazteko, alegia, “zuri-neri” eragiten zitzaiola ohetxoari
umea lokarrarazteko. Etxe hartan euskara galdua zuten aspaldi, baina
aztarna bizirik zen.
Beste behin, urteak direla,
Bidasotarra autobusean bidaian gindoazela, gizon bat txoferrarekin
solasean hasi zen harroxko eta ozen, eta kontu sinplea bezain gatzgabea
kontatzen ari zitzaiola gidariari, bat-batean bota zion delako kotxe
baten abiaduraz: ¡Iba a todo ziztu, oye!.
Ziztu bizian
edo zigarroa errez, erdarakadak ez ezik, euskarakadak ere egiten dira
egunero, eta belarria tente ibiliz gero, hizkuntzaren josta miragarriaz
ederki goza daiteke.
