Behartuta gaude ez dagokigun berri oro entzun eta
irensten, gau eta egun. Teilape honetan egoteak hori du, besteak beste. Eta
aste honetan ere, ezin izan diogu ihes egin auzolagunen berri nazional
historiko gogoangarriari; Albako dukesa hil da. Albako duke berria dago orain,
19.a zehazki. Historiak darrai. Eta zipriztintzen gaitu.
Notiziak, ordea, gugan beste zerbait sortzen du,
tristezia baino. Izen horrek mende batzuk atzera izandako egintza erabakigarri
bat gogoratzera garamatza bete-betean; herri honen zorigaiztoko patuaren itzal
ilunera bueltatzen gaitu, 1512 gris batera.
Orduko Albako duke famatua 12.000 soldaduko
armadarekin sartu zen Nafarroan Fernando Katolikoak bidalita (“Faltsutzailea”
deitua azken hau; horra hor, noizdanik hasi den herri hori bere jarrera
naturala agertzen, azken garaietako usadioa balitz bakarrik!). Iruñean
sartzekoak zirela, bada, Correa kronista espainiarrak bildu zuen gisaz (ikus J.
Asiron), negoziaketa eskatzen zuten bertako ordezkariei zin egin omen zien dukeak
“obeditzen ez bazuten, krudelkeria handiaz oinperatuko zituztela”. Euskal
lurren askatasunaren azken hatsetan kokatzen da, beraz, abizen hori.
Orduko duke haren ondorengoak dira oraingoak.
“Libreki eta nahi izan duen bezala bizitu dela” dioten emakume horrek aurrekoak
lortutako garaitzak oinordetzan jaso ditu. Pilatu zaizkio. Biderkatu, hazi eta
loratu. Eta merke zaizkio, oso, diru-laguntzak jasotzen baititu. Eta nahita ez,
ondare, aberastasun, lur, kategoria eta titulu horiek denek nolabaiteko erantzukizun,
ardura edo erru-arrasto batekin ezkontzen dituzte belaunaldi bat eta bestea.
Nondik ez? Egunotan komunikabideak bistaratzen ari zaizkigun ondare material
horien denen baturak hotz uzten gaitu. Ez genuke notizia horizontalki jaso
beharko, oroitzapen historiko ezagun batek ohartarazten digu ez dela besterik
gabeko afera. Gai hau ez da couché
papera guretzat. Gaur dugunak, edo hobeki esan, ez dugunak, sorburu baitu sendi
honen zuhaitz genealogikoan gorakoekin.
Baina gaur ere badu aztarnarik familia honen
curriculumak. Flandrian bada legenda beltz bitxi bat; umeek jan nahi ez
dutenean edo lotara joan nahi ez dutenean, hala esaten omen diete izutzeko: “Albako
dukea etorriko da, kasu!”. Haien mamu, koko edo hamalau-zangoduna dela diote.
Oroitzapen goxoa utziko zuen tipoak hango lurretan ere formula oraindik bizirik
baldin badago. Gurean izua sor lezake berdin ere, eta antzerako pertsonaia eta
sasi-pertsonaia aunitz ditugu, baina hobeki da ez baldin baditugu ahozkotasunean
ere biziarazten, nahiko beldur barreiatu baitute bere garaian. Daudela leinu
zaharreko Albako mamu horien kontuak albait urrunen gugandik!